Η λέξη
αρχέτυπο σημαίνει αυτό που χρησιμεύει ως υπόδειγμα, ως πρότυπο, ως Αρχή.
Κατά τον
Πλάτωνα αρχέτυπα είναι τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά της ανθρωπότητας, που είναι κληροδοτημένα
από έναν τέλειο, πρότυπο και άχρονο Κόσμο, όπου οι Μεγάλες Ιδέες είναι σαφείς,
σχηματοποιημένες Οντότητες, ανεπηρέαστες από χωροχρονικούς περιορισμούς και από
οποιαδήποτε άλλη κατάσταση θα μπορούσε να τις μεταβάλλει.
Εκτός από
τον Πλάτωνα, ασχολήθηκαν και άλλοι φιλόσοφοι με την έννοια των αρχετύπων,
αιώνες πριν από την προσπάθεια του Jung να εισάγει τον όρο αρχέτυπο στην
επιστημονική κοινότητα, δίνοντάς του τη θέση που του αναλογεί στην ψυχολογία. Ο
Ηράκλειτος θεωρούσε την ψυχή ως την πρώτη «αρχέτυπη αρχή». Ο Πυθαγόρας
υπεστήριζε ότι ο αριθμός είναι το «αρχέτυπο στοιχείο» του κόσμου ενώ στα
Ερμητικά κείμενα ο Θεός είναι το «αρχέτυπο φως». Για τον Φίλωνα η εικόνα
του Θεού που υπάρχει μέσα στον άνθρωπο είναι η «αρχέτυπη σφραγίδα».
Κατά τον Carl Jung αρχέτυπα είναι οι ανεξάρτητες
οντότητες που αποτελούν δομικό στοιχείο του συλλογικού ασυνειδήτου, παραμένουν
αμετάβλητες και είναι ο άξονας γύρω από τον οποίο η ανθρώπινη ψυχή
περιστρέφεται, πραγματοποιώντας τις αναρίθμητες παραλλαγές της. Είναι θεμελιώδεις
μορφές, πάνω στις οποίες, ουσιαστικά, δομείται η ανθρώπινη ψυχή.
Το συλλογικό
ασυνείδητο ή συλλογικό υποσυνείδητο είναι το πεδίο στο οποίο ενυπάρχουν όλες οι
μορφές, οι υλικές και οι άυλες, οι ενέργειες, οι ιδέες, οι σκέψεις. Αποτελείται
από τα πάντα και εμπεριέχει τα πάντα. Είναι αυτό το πεδίο που οι εσωτεριστές
ονομάζουν ακασικά αρχεία. Είναι το πεδίο που αποτελείται από αρχέτυπα και
δημιουργεί αρχέτυπα, ο Δημιουργός και το δημιούργημα ταυτόχρονα.
Τα αρχέτυπα αναδύονται μέσα από τη συλλογική ψυχή όπως η Αφροδίτη από τη
θάλασσα αλλά ζωντανεύουν και αποκτούν νόημα μέσα στις ατομικές ψυχές. Αξίζει να
αναφέρουμε παρενθετικά ότι ο πόντος, η θάλασσα δηλαδή, συμβολίζει το ρευστό
πεδίο του συλλογικού ασυνειδήτου, τη σφαίρα της ομαδικής ψυχής.
Οι μυθολογίες, οι θρησκείες, οι δοξασίες όλων των λαών είναι ισχυροί
αρχετυπικοί κώδικες, πηγές απίστευτων απεικονίσεων της ανθρώπινης ύπαρξης, των
εκφράσεων της ψυχής, των πολλαπλών προσωπείων που ενδύεται η προσωπικότητα. Οι
μεγάλες ιδέες, οι σημαντικοί ρόλοι, όπως αυτοί της μητέρας, του πατέρα, του
παιδιού, του ήρωα, του θύματος, είναι επίσης πανίσχυρα αρχέτυπα. Ωστόσο,
αρχέτυπα –ισχυρά ή ανίσχυρα- είμαστε και εμείς οι ίδιοι καθώς κάθε μας έργο,
συναίσθημα, σκέψη επιστρέφει μέσω του υποσυνειδήτου μας ή προσωπικού
ασυνειδήτου στο συλλογικό ασυνείδητο. Συνεπώς, η σχέση μας με οποιαδήποτε αρχετυπική
μορφή είναι διαδραστική καθώς κάθε
αρχέτυπο αποτελεί οντότητα μόνο τη στιγμή που η ανθρώπινη ψυχή (ατομικό ασυνείδητο) έρθει σε επαφή με
την παγκόσμια ψυχή (συλλογικό ασυνείδητο).
Συμπερασματικά, τα αρχέτυπα κατοικούν στο νου και στην καρδιά μας, μας
καθοδηγούν, μας χαρακτηρίζουν, μας υποκινούν, εμπλουτίζουν τους χαρακτήρες μας,
στοιχειοθετούν τις περσόνες μας, ανάλογα με τον τρόπο που σκεφτόμαστε, που
νιώθουμε, που τα αντιλαμβανόμαστε. Ανάλογα με το αν θέλουμε να ασκήσουμε ή όχι
ελεύθερη βούληση για να τα αξιοποιήσουμε, για να επιλέξουμε με ποια θα
ταυτιστούμε και ποια θα υπερβούμε, αποσκοπώντας στην ανάδειξη του υπέρτατου
όντος που εν δυνάμει είμαστε. Εν τέλει, μας μεταμορφώνουν σε νέα αρχέτυπα.
Η επαφή μας με τα αρχέτυπα μας βοηθάει να συνειδητοποιήσουμε τις πολλαπλές,
διαφορετικές πτυχές του εαυτού μας, να κατανοήσουμε τη συμπεριφορά μας, τις
σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους και τους τρόπους με τους οποίους
διαχειριζόμαστε τις καταστάσεις. Μας επιτρέπει την κατάβαση στις πολλαπλές
διαστρωματώσεις της ψυχής μας και την εσωτερική μας κάθαρση που καταλήγει στην
αναγωγή μας σε ανώτερα πεδία.
Η αληθινή
γνώση αποκτιέται, όταν η ψυχή φτάσει στην ανάμνηση των Αρχέτυπων Οντοτήτων,
είπε ο Πλάτωνας, εννοώντας ότι η Γνώση είναι η αναγνώριση των πάντων και,
παράλληλα, η ταύτισή μας με το παν…
Σμάρω Σωτηράκη
